Fotodermatozy. Reakcje fototoksyczne i fotoalergiczne

Promieniowanie słoneczne towarzyszy nam przez cały rok, nie tylko latem. Duża część z nas pamięta o stosowaniu preparatów ochronnych z filtrami UV tylko przy intensywnym słońcu podczas wakacyjnego wypoczynku. Piszę o tym ponieważ niektóre osoby bezwzględnie muszą stosować preparaty ochronne przez cały rok, a mianowicie mam na myśli osoby cierpiące na np. rumień trzewny czy porfirie, ale nie tylko. Istnieje grupa chorób skóry związana z nadwrażliwością na promieniowanie słoneczne ( zwłaszcza UVA i UVB, ale też na promieniowanie widzialne) - są to fotodermatozy i o nich dzisiaj będzie mowa.

Fotodermatozy

Fotodermatozy to grupa schorzeń skóry, które wzajemnie łączy fakt powstawania lub nasilenia objawów przez światło - można powiedzieć, że są odczynem na promieniowanie UV. Biorąc pod uwagę ten fakty zmiany na skórze są najbardziej nasilone w miejscach odsłoniętych tj. twarz, szyja dekolt i kark.

Podział i rodzaje fotodermatoz

Fotodermatozy dzielimy na:

- nabyte idiopatyczne fotodermatozy - przyczyny ich nie są dokładnie poznane, diagnozowane są zarówno u dorosłych jak i u dzieci. Wyróżniamy tutaj:
a) wielopostaciowe osutki świetlne;
b) przewlekła zmiany posłoneczne (przewlekłe odczyny świetlne, wyprysk słoneczny)

- fotodermatozy genetyczne - np. schorzenie skóry zwane skórą pergaminową- Xeroderma pigmentosa (zaburzenia DNA)

- fotodermatozy metaboliczne - przyczynami tego typu dermatoz są nieprawidłowości metaboliczne i wahania biochemiczne w organizmie np. porfiria czy też pelagra (spowodowana niedoborem witamin z grupy B);

- fotodermatozy egzogenne czyli zależne od czynników zewnętrznych (odczyny fototoksyczne i fotoalergiczne) pojawiają się po zastosowaniu substancji światłouczulających zawartych w:
- lekach (np. zawierające tetracykliny czy sulfonamidy), roślinnych np. dziurawiec;
- kosmetykach (np. farby do włosów);
- środkach chemicznych

- schorzenia które pod wpływem światła ulegają zaostrzeniu - np. rumień trzewny (LE)-promieniowanie UV jest jednym z czynników prowokujących jej ujawnienie się;

Wielopostaciowe osutki świetlne (PLE) 

Często określane są jako alergia słoneczna. Jest to nabyta nietolerancja na promieniowanie głównie UVA, rzadziej na UVB. Jest to dość częste schorzenie, pojawiające się głównie na odsłoniętych fragmentach skóry. Po raz pierwszy zwykle pojawiają się już w dzieciństwie.
Czas powstania odczynu: od 18 godzin do 5 dni.
Przebieg: choroba przybiera zazwyczaj postać wysypki zwłaszcza na twarzy, mogą być również zmiany rumieniowe, grudkowe i pęcherzykowe, którym towarzyszy silny świąd, a nawet ból.
Osutki wykazują tendencję nawrotów w okresach wiosennych, natomiast latem kiedy pojawia się opalenizna stają się mniej dokuczliwe. Niektórym osobom udaje się zahartować skórę promieniowaniem UVB (zaczyna się oczywiście od małych dawek z czasem zwiększając czas ekspozycji). Jeśli to się nie uda obowiązuje leczenie lekarskie i bezwzględne stosowanie filtrów UV.

Pokrzywka świetlna

Pokrzywki świetlne mają typowo uczuleniowy mechanizm (związany z układem immunologicznym). Powoduje ją promieniowanie o różnych długościach fal (zarówno niewidzialne jak i widzialne).
Czas powstania odczynu: pojawia się już w kilka minut po naświetleniu (czyli bardzo szybko).
Przebieg: pojawiają się mocno swędzące bąble, zarówno na częściach ciała odsłoniętych jak i tych osłoniętych. Zmiany utrzymują się max do kilku godzin.
Pokrzywki świetlne częściej pojawiają się u kobiet. W tym przypadku niestety leki alergiczne działają dość słabo. Dobre efekty daje "przyzwyczajanie" skóry wzrastającymi dawkami promieniowania (np. co 2,3 dni).

Świetlne zapalenie czerwieni wargowej  

Świetlne zapalenie czerwieni wargowej jest chorobą występującą rzadko, jeśli już się pojawia to najczęściej u ludzi młodych i towarzyszą mu także inne objawy fotoalergiczne. W takiej sytuacji należy stosować pomadki do ust zawierające substancje światłoochronne;

Przewlekłe zmiany posłoneczne 

W przypadku ich istnienia najlepsze rezultaty osiąga się systematycznym zabezpieczaniem skóry środkami ochronnymi z wysokim filtrem UV.
Zazwyczaj występują pod trzema postaciami chorobowymi tzn.

- przetrwałe odczyny świetlne - występują na odsłoniętych częściach ciała, charakteryzuje je długotrwały, uporczywy przebieg. Często towarzyszy im alergia kontaktowa. Z czasem występuje erytrodermia, czyli stan zapalny skóry obejmujący praktycznie całą jej powierzchnię;

- wyprysk słoneczny;

- zmiany trądzikowe;

Odczyny (reakcje) fototoksyczne

Odczyny fototoksyczne pojawiają się pod wpływem różnych substancji i promieniowania. Zazwyczaj czynnikiem wyzwalający jest promieniowanie UVA.
Czynniki po których najczęściej występują odczyny fototoksyczne to:
- rośliny, głównie trawa i rośliny polne;
- leki (leki obniżające ciśnienie krwi);
- barwniki i dziegcie;
- smary i produkty ropopochodne;
- wiele innych substancji chemicznych;

Odczyny (reakcje) fotoalergiczne

W reakcjach fotoalergicznych dochodzi do wytworzenia nowego związku i wytworzenia przeciwciał - zachodzi reakcja antygen przeciwciało. Reakcja nie jest natychmiastowa, pojawia się po kilkunastu godzinach, a nawet kilku dniach. Zmiany powstają nawet w miejscach odległych od miejsc naświetlanych. Dość często wywoływane przez leki i kosmetyki.

Podobieństwo między reakcją fototoksyczną i fotoalergiczną - reakcja może się pojawić już po pierwszym zetknięciu.

Reakcja fototoksyczna i reakcja fotoalergiczna - różnice

Różnice pomiędzy reakcją fototoksyczną (FT) i reakcją fotoalergiczną (FA):

- przy odczynie fototoksycznym nie występuje czas inkubacji, zmiany pojawiają się szybko, natomiast w reakcji FA czas inkubacji wynosi od kilkunastu godzin do kilku dni;
- czy dochodzi do zmiany chemicznej związku działającego? W reakcji FT nie dochodzi do zmiany, natomiast w reakcji FA powstaje nowy związek;
- obraz kliniczny: w reakcji FT to poparzenie słoneczne, natomiast w reakcji FA obraz bywa różny (wiele różnych postaci);
- w reakcji FT zmiany powstają tylko w miejscu naświetlania, natomiast w reakcji FA zmiany są  odległe od miejsca naświetlania;
- żeby doszło do reakcji FT musi być duże stężenie leku, natomiast reakcję FA może wywołać nawet małe stężenie leku;
- reakcja fototoksyczna dotyczy ok 100% ludzi, natomiast zapadalność na odczyn FA jest bardzo mała;
- reakcję FT najczęściej wywołuje UVA, natomiast FA zarówno UVB i UVA;
- reakcje fototoksyczne często są wywoływane przez pracę zawodową , natomiast reakcję fotoalergiczną wywołują leki i kosmetyki;

Porównanie reakcji fototoksycznej i fotoalergicznej

Na koniec trochę o promieniowaniu słonecznym z punktu widzenia kosmetologicznego. Dziś tylko o tym wspomnę, a mianowicie mam na myśli fotoaging (czyli słoneczne starzenie się skóry).

Słoneczne starzenie się skóry 

W przypadku słonecznego starzenia się skóry obserwujemy zazwyczaj następujące zmiany widoczne na skórze:
- częste pogrubienie skóry;
- szersze zmarszczki i pobruzdowania;
- zwiększona ilość zmarszczek;
- dochodzi do nadmiernego rogowacenia naskórka;
- przebarwienia i odbarwienia;
- nadwrażliwość skóry;

Oczywiście zmiany zachodzą także w strukturze skóry. Tego typu zmiany są niewidoczne na jej powierzchni. Zmiany zachodzące w strukturze skóry na skutek starzenia słonecznego to:
- spłaszczenie granicy skórno - naskórkowej;
- zmniejszenie liczby naczyń krwionośnych - gorsze odżywienie i dotlenienie skóry;
- zgrubienie ścian naczyń krwionośnych;
- odkładanie się elastyny;
- zmniejszenie ilości gruczołów potowych;

Na koniec nasuwa mi się następujący wniosek. Nie tylko osoby narażone na reakcje fototoksyczne i fotoalergiczne powinny używać środków z filtrami UV przez cały rok. Jeśli każda z nas chce długo cieszyć się młodą, promienną i pozbawioną zmarszczek skórą to my również powinnyśmy stosować preparaty z filtrami przez cały rok. Więcej o fotoaging w kolejnych postach.