Skóra sucha. Cechy, rodzaje i przyczyny suchej skóry. Jak pielęgnować suchą skórę?

fot. Ryan Cadby

Aby dobrać odpowiednie zabiegi (oraz kosmetyki do ich wykonania), a także właściwą pielęgnację domową najważniejsza jest prawidłowa diagnoza skóry. Pierwszym i podstawowym krokiem jest określenie (zdiagnozowanie) z jakim rodzajem skóry mamy do czynienia tzn. czy klientka posiada cerę suchą, normalną (bardzo rzadko występuje u osób dorosłych), tłustą czy mieszaną (oczywiście możemy mieć także do czynienia ze skórą trądzikową czy dojrzałą). Kolejnym nie mniej istotnym etapem jest określenie czy mamy do czynienia ze skórą wrażliwą - może ona dotyczyć każdego z wyżej wymienionych rodzajów cer (oczywiście wrażliwość częściej dotyczy skór suchych, ale zdarzają się także osoby ze skórą tłustą wrażliwą). Odpowiednia diagnoza rodzaju cery pozwala nam obrać właściwy kierunek pielęgnacji i dobór najbardziej odpowiednich (optymalnych) kosmetyków i zabiegów, które pozwolą nam w jak najlepszy sposób dbać o skórę (dać jej wszystko to czego potrzebuje, przywrócić właściwe funkcjonowanie oraz atrakcyjny i pełen blasku wygląd). Dziś więcej na temat skóry suchej - jak ją rozpoznać, jakie są przyczyny suchości i przede wszystkim na co zwrócić uwagę w pielęgnacji skóry suchej.

Skóra sucha

Jak sama nazwa wskazuje skóra sucha to skóra o niskiej zawartości wody w naskórku. W skórze tej może także dochodzić do zaburzeń rogowacenia naskórka i nieprawidłowych procesów złuszczania. W skórze suchej obserwuje się też obniżony poziom NMF (naturalny czynnik nawilżający) oraz zaburzone wytwarzanie lipidów warstwy ochronnej. Przyczynia się to do suchości naskórka, a to z kolei powoduje zakłócenia w procesie złuszczania. Najczęściej nasiloną suchość skóry stwierdza się u osób ze skórą nieprzetłuszczającą się (niska aktywność gruczołów łojowych) lub w okolicach ciała gdzie występuje niewielka ilość gruczołów łojowych np. na kończynach dolnych i górnych. Na twarzy- boczne partie (policzki) najczęściej są bardziej suche niż środek- nos i broda. Oczywiście o nawilżeniu naskórka decyduje zawartość wody, która zależy od wypadkowej dwóch procesów: odparowywania wody z naskórka (TEWL) oraz zdolności naskórka do zahamowania ucieczki wody (NMF, właściwa bariera ochronna). Prawidłowe zawartość wody w warstwie rogowej naskórka powinna wynosić 12-15%, jeśli zawartość ta spadnie poniżej 12% to mamy do czynienia ze skórą suchą, która jest mniej elastyczna, bardziej krucha- tym samym bardziej podatna na urazy mechaniczne (częściej powstawać mogą rany czy pęknięcia) oraz na niekorzystne działanie czynników atmosferycznych (wiatr, mróz, słońce). Posiadając cerę suchą należy pamiętać aby chronić ją przez cały rok - latem przed słońcem, zimą przed mrozem i wiatrem (długotrwałe narażanie skóry na niekorzystne czynniki atmosferyczne może przyspieszyć powstawanie zmarszczek.

Skóra sucha nie stanowi przeciwieństwa skóry tłustej- oba rodzaje cery mogą współistnieć u tej samej osoby (mamy z tym do czynienia w przypadku skóry mieszanej.

Cechy skóry suchej

Skóra sucha charakteryzuje się:

- jest matowa i charakteryzuje się nierówną powierzchnią - w dobrym powiększeniu i oświetleniu wyraźnie zaznaczone są głębokie poletka naskórka (jeśli skóra jest bardzo sucha to jest to widoczne bez powiększenia, gołym okiem), a ich brzegi mogą być pokryte łuskami złuszczającego się naskórka. Co ważne w linii poletek z czasem powstają powierzchowne zmarszczki (u osób z alergiami i dużą suchością skóry linie te mogą być widoczne już w młodym wieku).

- kolor skóry suchej jest jasnoblady, często z różowym odcieniem (jest to spowodowane prześwitywaniem naczyń krwionośnych przez cienki naskórek) - decyduje o tym cienki naskórek, a szczególnie cienka warstwa kolczysta, która jest słabiej przepuszczalna dla światła i to ona decyduje o odcieniu cery;

- czasem pojawiają się na jej powierzchni pęknięcia, szczeliny, nadżerki i białe łuski - nieelastyczny suchy naskórek może pękać na skutek dużych napięć mechanicznych. Najczęściej obserwujemy to na palcach dłoni lub stóp.

- w dotyku skóra sucha jest szorstka - na skutek niedoczynności gruczołów łojowych i słabego nawilżenia skóra łuszczy się dając uczucie szorstkości

- posiadacze cery suchej mają odczucie ściągnięcia i mrowienia, a czasem także występuje świąd skóry - odczucia te są szczególnie silne po myciu skóry nie tylko mydłem, ale i samą wodą. Nawet nakładanie beztłuszczowych kremów, żeli czy emulsji łagodzi te odczucia tylko na krótki czas.

Rodzaje cery suchej:

- skóra sucha wrodzona - wynikająca z czynników genetycznych;

- skóra sucha nabyta - jej przyczyną może być niewłaściwa pielęgnacja, zły dobór kosmetyków, długotrwałe stosowanie preparatów złuszczających. Zwykle też u osób które miały cerę normalną po 30 roku życia staje się ona sucha.

Skóra sucha może być także:

- odwodniona - celem zabiegów jest przywrócenie prawidłowego nawilżenia naskórka, wykorzystujemy więc preparaty wiążące i zatrzymujące wodę w naskórku oraz ograniczające TEWL (przeznaskórkową utratę wody - preparaty tworzące jakby warstwę okluzyjną, film na skórze);

- odtłuszczona - w przypadku tego rodzaju suchości zabiegi kosmetyczne mają na celu nie tylko właściwe nawilżenie naskórka, ale także przywrócenie jego prawidłowego natłuszczenia. W tym przypadku warto sięgnąć po preparaty ze składnikami odtwarzającymi płaszcz lipidowy skóry, kosmetyki zawierające lipidy, które łatwo wbudowują się w cement międzykomórkowy (np. ceramidy) oraz preparatu ograniczające TEWL.

Rodzaje i przyczyny skóry suchej

Czynniki powodujące suchość skóry można podzielić na:

- endogenne - m.in. wrodzona dysfunkcja bariery ochronnej naskórka, dysfunkcje naskórka związane z wiekiem, wrażliwość skóry, skóra sucha spowodowana zaburzeniami w wydzielaniu łoju;
- egzogenne - czynniki chemiczne (detergenty, środki myjące, niewłaściwe kosmetyki, preparaty złuszczające), czynniki środowiskowe (słońce, mróz, suche powietrze, wiatr), wyniszczenie i odwodnienie organizmu (np. leki, wymioty).

Wrodzona skłonność do suchości skóry (skóra sucha wrodzona, idiopatyczna)

Może być ona związana ze zmniejszonym wytwarzaniem składników NMF (np. kwasu urokanowego, aminokwasów) lub mutacją genu dla prekursora filagryny (białko). Ten rodzaj suchości skóry może objawiać się już we wczesnym okresie życia.

Dysfunkcja naskórka związana z wiekiem

W okresie przekwitania na skutek zmian hormonalnych (obniżenie poziomu hormonów androgenowych i estrogenów) odtłuszczenie skóry przybiera na sile. W takiej sytuacji mamy do czynienia ze skórą suchą starczą. Innym powodem suchości skóry u osób starszych może być także zaburzenie przemian tłuszczowych  omega-6, co z kolei zakłóca proces keratynizacji naskórka i powstawanie składników bariery ochronnej.

Skóra sucha wrażliwa

Wrodzonej skłonności do skóry suchej mogą też towarzyszyć choroby skórne tj. wyprysk kontaktowy czy AZS, które są związane ze skórą wrażliwą. W skórze osób z AZS stwierdza się niedobór kwasu gamma - linolenowego, co powoduje zakłócenie funkcjonowania bariery ochronnej i suchość skóry. Mamy wtedy do czynienia ze skórą suchą wrażliwą.

Skóra sucha związana z zaburzeniami wydzielania łoju

Suchość skóry może wynikać również z małej aktywność gruczołów łojowych w skórze (jest to związane z wrodzoną, niską ekspresją genu dla enzymu 5-alfa-reduktazy - enzym ten metabolizuje testosteron do DHT). Mamy wtedy do czynienia ze skórą suchą odtłuszczoną. Odróżnienie skóry suchej od skóry suchej odtłuszczonej jest ważne w pielęgnacji, doborze właściwych preparatów kosmetycznych, bowiem w tym przypadku poza nawilżaniem potrzebne jest stosowanie w pielęgnacji preparatów regenerujących barierę ochronną naskórka i większej ilości składników tłuszczowych. Sucha skóra towarzyszy także chorobom związanym z zaburzeniami wydzielania łoju (np. łupież skóry gładkiej lub zapalenie łojotokowe).

Odwodnienie organizmu

W przypadku odwodnienia obniża się poziom wody w skórze właściwej, która jest magazynem wody dla całego ustroju. W tym przypadku sucha skóra wynika ze słabego przenikania wody do naskórka ze skóry właściwej.

Czynniki środowiskowe i chemiczne - egzogenne

Czynniki egzogenne mogą zaostrzać skłonność do suchości skóry lub powodować przejściowe odwodnienie naskórka. W tym przypadku mamy do czynienia ze skórą suchą przejściowo odwodnioną (na skutek uszkodzenia). Ważne jest aby starać się unikać czynników, które zaostrzają suchość skóry, a są to:
- słońce - promieniowanie UV uszkadza barierę ochronną naskórka oraz zakłóca syntezę NMF;
- mroźne powietrze i wiatr - niska temperatura i niska wilgotność powietrza powodują łatwiejszą ucieczkę wody z naskórka. To jak wiadomo powoduje suchość skóry, poczucie napięcia, czasami świąd, a nawet pękanie naskórka.
- suche powietrze - zwiększa parowanie wody z naskórka oraz TEWL, a także utrudnia prawidłową syntezę składników NMF.
- niewłaściwa pielęgnacja, czynności z użyciem detergentów - niektóre środki niszczą barierę ochronną naskórka (lipidy które ją tworzą) jest to widoczne u pań sprzątających dużo bez rękawiczek - może wystąpić tzw. wyprysk ze zużycia.

Pielęgnacja skóry suchej

Skóra sucha jest najczęściej spotykanym rodzajem skóry. Zadaniem preparatów kosmetycznych (nie tylko do cery suchej) powinno być wspieranie naturalnych funkcji skóry. Dobre kosmetyki to takie, które chronią skórę i działają kojąco, ale nie obciążają jej dodatkowo. Należy też odpowiednio dobrać ilość stosowanego kosmetyku kierując się zasadą: tak mało jak trzeba (nakładanie zbyt dużych ilości obciąża skórę i zaburza jej prawidłowe funkcjonowanie).

Skóra sucha jak i każda inna wymaga starannej pielęgnacji. Codziennie rano i wieczorem (niezależnie od tego czy stosujemy makijaż czy nie) myjemy skórę (czym myjemy napiszę za chwilę). Na noc nakładamy na skórę odpowiedni krem. Kremy na dzień powinny zawierać filtry UV (skóra sucha jest delikatna i wrażliwa na słońce). W okresie od jesieni do wiosny, kiedy skóra jest narażona zimno, wiatr i mróz warto stosować kosmetyki silnie łagodzące, kojące i wzmacniające płaszcz hydrolipidowy. Ponadto wiatr czy suche powietrze (ogrzewanie centralne, klimatyzacja) w bardzo krótkim czasie powodują silne przesuszenie skóry. Wskazane jest więc stosowane w tego typu pomieszczeniach nawilżaczy powietrza.

Skórę suchą rzadziej spotyka się u mężczyzn niż u kobiet. Ale jeśli problem ten dotyczy mężczyzny to najwięcej kłopotu potrafi on przysporzyć przy goleniu. Jak wiadomo skóra po goleniu jest podrażniona i lekko piecze, a suchość dodatkowo zaostrza te objawy. W tym przypadku warto po goleniu nałożyć na skórę mleczko silnie nawilżające lub niewielką ilość kremu.

Mycie skóry suchej

Wybierając środki do mycia należy pamiętać, że mydła oraz syntetyczne środki oczyszczające odtłuszczają naskórek co w konsekwencji wysusza naskórek i może nasilać TEWL.
W zmywaniu i demakijażu dobrze sprawdzają się mleczka i płyny micelarne. Bardzo sucha skóra źle znosi mycie mydłem zarówno klasycznym jak i syntetycznym (nawet mydła droższe oparte na pochodnych betainy i alkilopoliglikozydów w mniejszym lub większym stopniu powodują wypłukanie lipidów naskórkowych, a co za tym idzie wysuszenie skóry). Do mydeł (zarówno tych tradycyjnych jak i syntetycznych) dodaje się środki nawilżające i natłuszczające. Przy skórze suchej dobrze sprawdzają się środki myjące z dodatkiem parafiny lub zawierające składniki nawilżające typowe dla kremów nawilżających.
Odnośnie używania wody. Stosując wodę do mycia skóry suchej należy pamiętać, aby woda nie była gorąca (nie należy też stosować ostrych myjek i gąbek). Ważna jest także czystość wody. Zawartość dużej ilości wapnia i chloru mogą mieć działanie drażniące (szczególnie szybko zauważyć to można w przypadku skóry twarzy). Dlatego w przypadku skóry suchej do mycia twarzy warto sięgnąć po wodę oligoceńską, niskozmineralizowaną mineralną, a jeśli chcemy korzystać z wody wodociągowej to powinna być wcześniej przefiltrowana i odstana.

Preparaty złuszczające naskórek - peelingi

W przypadku skóry suchej peelingi stosujemy rzadziej niż w przypadku skóry tłustej (nie częściej niż raz w tygodniu). Możemy stosować peelingi enzymatyczne jak i drobnoziarniste (najlepiej z syntetycznymi drobinkami - nie są tak ostre jak naturalne). Można również stosować peelingi kwasami owocowymi (w gabinecie) jednak należy wykonywać je z należytą ostrożnością ze względu na możliwość łatwego podrażnienia i uszkodzenia skóry. Złuszczanie chemiczne jest jak najbardziej wskazane także w przypadku skóry suchej jak i wrażliwej, ponieważ stymuluje ono odnowę komórkową i może przyczyniać się do szybszej odnowy składników bariery ochronnej naskórka. Należy jednak wcześniej przygotować skórę, przyzwyczaić ją zaczynając od delikatnych preparatów (zawierających 5-10% AHA) i dopiero wtedy stopniowo przechodzić do wyższych silniej działających stężeń. AHA mają także działanie nawilżające (często stosowane przy skórze suchej są kwas glikolowy i kwas mlekowy).

Kremy na dzień

W przypadku cery suchej zarówno kremy na dzień jak i kremy na noc powinny zawierać składniki: nawilżające, poprawiające odnowę bariery ochronnej naskórka  oraz ochronne. W kosmetykach na dzień szczególną uwagę należy zwrócić na zawartość filtrów (składników chroniących przed promieniowaniem UV). Osoby przebywające w klimatyzowanych i ogrzewanych pomieszczeniach powinny pomyśleć o odpowiedniej aparaturze nawilżającej (np. nawilżacze powietrza) - poprawa wilgotności naskórka zmniejsza TEWL. Kremy i kosmetyki do cery suchej mają za zadanie poprawić jej nawilżenie, dzięki czemu będzie ona wygładzona i delikatna w dotyku. Powinny również redukować objawy towarzyszące suchości tj. nadmierne napięcie skóry, świąd czy też pęknięcia powstające ze względu na zbyt małą elastyczność skóry.

Kremy na noc

W przypadku cery suchej wybieramy kremy, które zawierają podobne składniki jak kremy nadzień tylko o wyższej zawartości składników tłuszczowych (w dzień ze względu na makijaż nie obciążamy skóry ciężkim kremem - makijaż byłby wtedy mniej trwały, a skóra błyszcząca). Wieczorem przed nałożeniem kremu warto też zastosować serum nawilżające z niższą zawartością tłuszczu. Na noc możemy nałożyć trochę grubszą warstwę kremu (działa wtedy skuteczniej i dłużej).

Składniki nawilżające kosmetyków

Składniki nawilżające kosmetyków możemy podzielić na :

- składniki nawilżające- hydrofilne - wiążące i  zatrzymujące wodę, które z kolei dzieli się na:

- składniki nawilżające działające powierzchownie (wiążące wodę na powierzchni naskórka)- kolagen, chitozan, kwas hialuronowy, PCA (kwas piroglutaminowy), sorbitol;

- składniki nawilżające wnikające do wierzchnich warstw naskórka i działające w naskórku - gliceryna (glicerol), glikol propylenowy i butylenowy), aminokwasy, mocznik, mleczan sodu, pantenol, kwas mlekowy, kwas glikolowy.

- składniki okluzyjne- hydrofobowe - na zasadzie bariery mechanicznej chronią przed parowaniem wody z naskórka - wazelina, parafina, olej parafinowy, wosk (stały np. pszczeli i ciekłe), euceryna, pochodne silikonów.

- składniki modyfikujące barierę ochronną naskórka - do tej grupy składników kosmetyków zalicza się lipidy produkowane naturalnie w skórze i wchodzące w skład cementu międzykomórkowego, czyli ceramidy, cholesterol i kwasy tłuszczowe.

Bardziej szczegółowo o działaniu poszczególnych składników nawilżających kosmetyków napiszę w osobnym wpisie.

Posiadaczki cery suchej wybierając kosmetyki pielęgnacyjne powinny szukać w nich wyżej wymienionych składników. Jak już kiedyś pisałam składniki te powinny znajdować się na liście składu INCI na początku lub w środku (oczywiście niektóre muszą się znajdować trochę dalej, bo nie można ich stosować w wysokich stężeniach)- jeśli są wymieniane jako ostatnie to ich ilość w produkcie jest znikoma (produkty poniżej 1% zawartości są wymieniane na końcu w kolejności alfabetycznej) - nie możemy się wtedy spodziewać spektakularnych efektów ich działania. Przed zakupem dobrego kosmetyku szukajcie, sprawdzajcie, bo patrząc na skład można dość łatwo wywnioskować czy obietnice na opakowaniu są realne do spełnienia, czy są tylko po to, aby zachęcić do zakupu.