Szczepionki - sposób na odporność nabytą.

Pierwsze szczepienia wykonano ok 200 lat temu (na wirus ospy krowiej) przy praktycznie zerowej wiedzy na temat zarówno immunologii jak i wirusów. Nie posiadając jeszcze wiedzy na temat pamięci immunologicznej około 100 lat temu Pasteur stwierdził, iż zmieniane drobnoustroje mogą zostać użyte do uodparniania przeciw zakażeniom.

Czym są szczepionki?

Szczepionki są produktami pochodzenia biologicznego. Zawarte w nich substancje mają za zadanie indukowanie określonych procesów immunologicznych, które mają zapewnić trwałą odporność bez wywoływania w organizmie działań toksycznych.

Co mogą zawierać w sobie szczepionki?

Szczepionki są to preparaty zawierające:



- drobnoustroje żywe (jedynym żywym naturalnym mikroorganizmem stosowanym w uodparnianiu jest wirus krowianki przeciw ospie prawdziwej i czarnej ospie);
- drobnoustroje atenuowane (pozbawione wirulencji, zjadliwości) - pozbawione właściwości chorobotwórczych lub mają je znikome, jednak muszą zawierać właściwości antygenowe (bakteryjne - gruźlica, wirusowe - odra, świnka, różyczka, ospa wietrzna) ;
- drobnoustroje zabite (przy użyciu ciepła, promieniowania lub substancji chemicznych) lub fragmenty  drobnoustrojów (lub  antygeny powierzchniowe) są składnikiem szczepionek inaktywowanych (całe drobnoustroje zabite bakteryjne - cholera, dur brzuszny, wirusowe - poliomyelitis, wścieklizna;  fragmenty drobnoustrojów lub antygeny powierzchniowe - meingokok - dwoinka zapalenia opon mózgowych i wirusowe zapalenie wątroby typu B);
- toksoidy (anatoksyny) -  toksyny inaktywowane formaliną stosowane są w przypadkach drobnoustrojów gdzie objawy chorobowe są wywołane toksynami przez nie wytwarzanymi - zawierają przetworzone cząsteczki toksyczne drobnoustrojów (egzotoksyny), które pozbawione są właściwości toksycznych, ale zachowują właściwości antygenowe (szczepionki przeciw błonicy, tężcowi)
- rekombinowane DNA;

Atenucja jest to proces polegający na pozbawieniu drobnoustrojów zjadliwości (wirulencji) tzn. ich właściwości chorobotwórczych.

Co decyduje o wyborze antygenu do wytworzenia szczepionki (czy będą to drobnoustroje żywe, martwe czy toksoidy)?

Wybór ten zależy m.in. od roli antygenu w procesach naturalnego zakażenia oraz od mechanizmów, które są odpowiedzialne za zjadliwość i inwazyjność danego drobnoustroju.

Wytworzona na skutek podania szczepionki pamięć immunologiczna zapewnia silniejsze i szybsze reagowanie na każdy następny kontakty z określonym antygenem.

Co jest celem szczepienia? Po co je stosujemy?

Celem szczepień jest oczywiście całkowita eliminacja drobnoustroju ze środowiska w którym żyjemy (które nas otacza). Jeśli nie możemy tego zrobić to celem jest wytworzenie indywidualnej odporności wobec określonego typu drobnoustroju.

Od czego zależy skuteczność szczepienia?

Oczywiście pierwszą i podstawową sprawą jest rodzaj i dawka antygenu (im więcej antygenów w szczepionce tym lepiej, za bardziej skuteczne uważa się drobnoustroje żywe niż martwe). Kolejną także ważną sprawą jest droga podania szczepionki. Ważne jest również odpowiednie przechowywanie szczepionek (trwałość np. żywe drobnoustroje muszą być przechowywane w niskiej temperaturze). Nie bez znaczenia jest również to jaką szczepionka dostarcza immunogenność - czasem aby wzmocnić skuteczność inaktywowanych drobnoustrojów stosuje się adjuwant (adjuwant to substancja o właściwościach swoistego modulatora, który zwiększa zdolność antygenu do wywołania odpowiedzi immunologicznej - tak w uproszczeniu substancja ta powoduje zwiększoną produkcję przeciwciał). Do adjuwantów zalicza się fosforan lub wodorotlenek glinu, liposomy. cytokiny. Oczywiście mówiąc o skuteczności szczepionki nie możemy pominąć funkcji układu odpornościowego osoby szczepionej.

Przeciwwskazania do szczepień:

- choroba gorączkowa (przebiegająca z gorączką) - powyżej 38 C;
- zaostrzenie schorzenia przewlekłego;
- poważna niepożądana reakcja poszczepienna (np. alergia na składnik szczepionki, wstrząs);
- nasilona skaza krwotoczna;

Przykłady ogólnie stosowanych szczepień: 

3 dawki do 8 miesiąca życia - tężec (toksoid), błonica (toksoid), krztusiec (bakterie zabite), polio (zabite - salk, atenuowane - sabin). W przypadku błonicy i tężca konieczne jest doszczepianie co 10 lat.
Odra, świnka i różyczka (podawane razem) - szczepionka atenuowana.

Ważną i skuteczną szczepionką (która niestety nie jest obowiązkowa) jest szczepionka przeciw WZWB (wirusowe zapalenie wątroby typu B - tzw. żółtaczka wszczepienna). W trosce o swoje zdrowie i bezpieczeństwo warto wykonać to szczepienie i nie odkładać go na później.